झाशीचा किल्ला : हा किल्ला इ. स. १६१३मध्ये ओर्च्छाच्या राजाने बांधला. किल्ल्यात रानी झांसी गार्डन, शिवमंदिर आहे. तसेच राणीचे तोफखानाप्रमुख गुलाम गौस खान आणि मोतीबाई व खुदाबक्ष यांची कबर आहे. हे तिघेही राणीचे विश्वासू सेवक होते.

संग्रहालय : झाशीच्या किल्ल्यातच संग्रहालय असून, त्यात १२व्या शतकातील मूर्तीही आहेत. बुंदेलखंडाची वैशिष्ट्ये सांगणाऱ्या अनेक वस्तू येथे आहेत. चंदेल राज्यांची शस्त्रास्त्रे, त्यांची वस्त्रे-पेहरावही बघण्यास मिळतात.

महालक्ष्मी मंदिर : मनकर्णिका आणि गंगाधरराव यांचा विवाह महालक्ष्मी मंदिरात झाला. हे झाशीच्या राजघराण्याचे कुलदैवत आहे.

करगुंवाजी मंदिर : झाशीपासून पाच किलोमीटर अंतरावर, सध्याच्या मेडिकल कॉलेजजवळ हे जैन मंदिर आहे. ते सातशे वर्षे जुने आहे. त्याशिवाय झाशीमध्ये गणेश मंदिर आणि रघुनाथ मंदिरही आहे. झाशीत अनेक शैक्षणिक संस्था, तसेच कृषी संशोधन केंद्रही आहे.

दतिया : झाशीपासून फक्त २५ किलोमीटर अंतरावर दतिया आहे. झाशी, शिवपुरी, ग्वाल्हेर, ओरछा, खजुराहो अशी सात दिवसांची छान सहल करता येते.

वीरसिंह महाल : दतियाचा हा सातमजली महाल गोविंद महाल म्हणूनही ओळखला जातो. त्याला ४४० खोल्या आणि सात मजले आहेत. सलीम जहांगीरचा मांडलिक राजा बीरसिंह देव याने १६१४मध्ये जहांगीरच्या स्वागतासाठी दतिया महाल बांधला; पण येथे जहांगीर आला नाही. तसेच कोणत्याही राजाने राहण्यासाठी तो वापरला नाही. एका उंच टेकडीवर हा महाल दिमाखात उभा आहे. त्याचे संपूर्ण बांधकाम दगड व विटांचे असून, कोठेही लोखंड व लाकडाचा वापर केलेला नाही. याचे दोन मजले जमिनीखाली तळघर स्वरूपात आहेत, तर पाच मजले जमिनीवर आहेत. त्यातील चित्रे जैविक रंगांचा वापर करून रंगविलेली आहेत. या बांधकामावर मुघल व राजपुताना शैलीचा प्रभाव आहे. लघु वृंदावन, अवध बिहारी मंदिर, शिवगिरी मंदिर, विजय राघव मंदिर, गोविंद मंदिर आणि बिहारीजी मंदिर अशी मंदिरेही येथे आहेत.

सोनगिरीची जैन मंदिरे :
दतियापासून १५ किलोमीटर अंतरावर सोनगिरी हे ठिकाण आहे. तेथे इ. स. ९०० ते इ. स. १००० या कालावधीत दोन टेकड्यांवर ७७ जैन मंदिरे उभारली गेली. ५७ क्रमांकाच्या मंदिरामध्ये चंद्रप्रभूची ११ फूट उंचीची मूर्ती आहे. हे मंदिर मुख्य मंदिर समजले जाते. तसेच सोनगिरी गावामध्ये २६ मंदिरे आहेत. जैनांचे आठवे तीर्थंकर चंद्रप्रभू येथे सुमारे १७ वेळा येऊन गेले आहेत. ही अतिशय देखणी अशी मंदिरे आहेत.

आजूबाजूची ठिकाणे :

उनाव : येथे ४०० वर्षांपूर्वीचे बालाजी मंदिर असून, ते झाशीपासून १५ किलोमीटरवर आहे.

बडोनी : हे ठिकाण दतियापासून १० किलोमीटरवर असून, तेथे बुंदेली शैलीतील इमारती, तसेच गुप्तकालीन बौद्ध व जैन मंदिरे आहेत.

देवगड : झाशीपासून १२३ किलोमीटरवर ललितपूर जिल्ह्यात हे ऐतिहासिक ठिकाण आहे. येथील किल्ल्यात दहाव्या शतकातील ३१ जैन मंदिरे आहेत. तेथे संग्रहालयही असून, त्यात अनेक शिल्पे ठेवण्यात आली आहेत.

भांडेर : महाभारतात याचा उल्लेख भांडकपूर असा आहे. तेथे एक पुरातन किल्ला असून, सोनतलैया आणि लक्ष्मण मंदिर बघण्यासारखे आहे.

सनकुआ : दतियापासून ७० किलोमीटरवर हा धबधबा आहे.

कसे जाता येईल?
झाशी व परिसर फिरण्यासाठी मुख्यत्वेकरून रेल्वेने जाणे सोयीस्कर आहे. हे ठिकाण मुंबई, नागपूर, पुणे, चेन्नई, गोवा अशा सर्व प्रमुख शहरांशी रेल्वेने जोडले गेलेले आहे. १२ ए, २५, २६, ७५ आणि ७६ हे पाच राष्ट्रीय महामार्ग झाशीच्या जवळून जातात. झाशीत लष्कराचा विमानतळ आहे; पण तो प्रवासी वाहतुकीसाठी उपलब्ध नाही. झाशीला जाण्यासाठी जवळचा विमानतळ ग्वाल्हेर येथे आहे.

- माधव विद्वांस
ई-मेल : vidwansmadhav91@gmail.com

(लेखक हौशी आणि अभ्यासू पर्यटक आहेत.)